برلین، لندن و پاریس پنجشنبه شب گذشته با قرائت بیانیه‌ای ثبت کانال ویژه مالی برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران را اعلام کردند تا صف‌بندی خود را در برابر مخالفان برجام مشخص‌تر کرده باشند. سه عضو اروپایی طرف برجام در این بیانیه ضمن روشن کردن چارچوب تبادل مالی با ایران، بر تعهد خود برای توسعه بیشتر این ابزار پشتیبان که «اینستکس» نامیده می‌شود، تأکید کردند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران و همچنین فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حالی به استقبال عملیاتی شدن این راهکار رفتند که اروپایی‌ها در قبال آن می‌کوشند امکان تجارت شرکت‌های اروپایی با ایران را بدون نیاز به استفاده از مجاری متعارف مالی فراهم سازند.
«اینستکس» چگونه کار می‌کند؟
نهادی که قرار است مبادلات مالی و تجاری میان شرکت‌های اروپایی و بخش خصوصی و دولتی ایران را تسهیل کند و از پیامدهای تحریم‌های امریکا دور نگه دارد «اینستکس(INSTEX)» نامیده شده است. این نام مخفف عبارت(Instrument for Supporting Trade Exchanges) یعنی ابزار حمایت از مبادلات تجاری است. پیش‌تر این سازوکار ویژه مالی «اس پی وی» (spv) نامیده می‌شد. گفتنی است این تغییر نام صرفاً برای طرح عنوانی دقیق‌تر از شرکتی صورت گرفته که قرار است تحت عنوان «اینستکس» در فرانسه آغاز به کار کند. برای اجرایی کردن این پروژه پنجشنبه گذشته (۳۱ ژانویه) شرکتی با سرمایه ۳ هزار یورو در فرانسه، تأسیس و به ثبت رسید. هدف اصلی از ایجاد این کانال مالی ویژه، دادن امکانات به شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی است تا بتوانند مجاری متعارف مالی خود با ایران را حفظ کنند. بر پایه این سازوکار قرار است پرداخت‌های ایران با اروپا و صادرات و واردات ایران وارد این سازوکار مالی بشود و از طریق این سازوکار تبادلات دو طرف صورت بگیرد.
همچنین قرار است تا سازوکار مشابهی هم به این منظور در ایران تشکیل شود تا بتوانند تبادلات ریالی را برای طرف‌های ایرانی ساماندهی کند. این سیستم در واقع قرار است همانند صندوقی تحت حمایت اتحادیه اروپا باشد که پول نفت ایران از سوی شرکت‌های خریدار به آن واریز می‌شود. واردات ایران از اروپا هم از محل منابع این صندوق تأمین می‌شود.
اینکه انتقال این پول به ایران چگونه صورت می‌گیرد رأساً از سوی این کانال مالی خواهد بود که مشابه بانک عمل می‌کند. مرحله فوری در آغاز تبادلات بر اساس این سازوکار به کالاهای اساسی، بهداشتی و کشاورزی اختصاص داده شده اما هدف آن بسیار وسیع بوده و تمام حوزه تبادلات مشروع را در بر می‌گیرد.
.
چه زمانی اجرایی می‌شود؟
حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در لندن، درباره زمان اجرای سازوکار مالی اروپا و ایران می‌گوید: «در این رابطه، یک سلسله مسائل فنی و حقوقی وجود دارد و بایستی نهاد همتایی در ایران تشکیل شود که بحث‌های آن در حال انجام شدن است». وی توضیح داد: باید مشورت‌های نزدیکی با سه کشور داشته باشیم تا این نهاد بتواند با نهاد همتای خود در ایران در هماهنگی کامل قرار داشته باشد و این تبادلات را انجام دهد. پیش‌تر هم سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، زمان اجرای این سازوکار مالی را از سه هفته تا یکی دو ماه ارزیابی کرده بود.
چه کشورهایی عضو «اینستکس» هستند و مقر آن کجاست؟
مرحله نخست در روند اجرای تبادلات مالی بر پایه «اینستکس» با مدیریت سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس به‌عنوان سه عضو و سهام‌دار اصلی این ساز و‌کار خواهد بود، سپس در گام بعدی کشورهای اروپایی می‌توانند به آن اضافه شوند. در مرحله بعدی کشورهای غیراروپایی از جمله چین و روسیه و سپس هر کشوری که علاقه‌مند به تبادلات اقتصادی با ایران باشد می‌تواند در این سازوکار شرکت کند. بر اساس اعلامیه ثبت این شرکت که در روزنامه رسمی دولت فرانسه منتشر شده، آدرس شرکت اینستکس همان آدرس وزارت دارایی فرانسه است.
واکنش امریکا چه بود؟
امریکا در واکنش به راه‌اندازی کانال ویژه تجارت اروپا، کشورهای تعامل‌کننده با ایران را تهدید به مجازات اقتصادی کرد. وزارت خارجه امریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد: «به دقت گزارش‌ها را درباره کانال ویژه مالی دنبال می‌کنیم تا جزئیات بیشتری درباره ساز و کار آن به دست بیاوریم. همان‌طور که رئیس جمهوری روشن کرده، سازمان‌هایی که وارد فعالیت‌های قابل تحریم با ایران شوند خودشان را در معرض پیامدهای جدی از جمله دسترسی به نظام مالی امریکا و توان تجارت با ایالات متحده یا شرکت‌های امریکا می‌کند».
مقام‌های ایران درباره «اینستکس» چه گفتند؟
محمد جواد ظریف در یک توئیت نوشت: ایران از(INSTEX) ساز و کار ویژه مالی اروپا و ایران)-گام بسیار پرتاخیر اول- در اجرای تعهدات می2018 اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهره‌مندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی امریکا استقبال می‌کند.
منبع: روزنامه ایران
مورخ 13 بهمن 1397
روابط عمومی مرکز ملی رقابت